Genetik faktorlar yəni, valideynlərimizdən miras aldığımız genlər həyatımızın demək olar ki, hər sahəsinə təsir göstərir. Bədən quruluşumuzdan tutmuş, zəka potensialımıza, sağlamlığımıza, psixoloji meyllərimizə və hətta davranış formalarımıza qədər bir çox xüsusiyyət bu “genetik kodlar” tərəfindən formalaşdırılır.

Patrulaz.az genetik faktorların həyatımıza necə təsir göstərməsi ilə bağlı yazı hazırlayıb.

Genlər nədir?

Genlər, DNT adlı molekullarda yerləşən və orqanizmin inkişafı, fəaliyyəti və reproduksiyası üçün lazım olan təlimatları daşıyan məlumat vahidləridir. İnsan bədənində təqribən 20.000-25.000 gen olduğu hesab olunur. Bu genlər hər hüceyrədəki xromosomlarda yerləşir.

Genetik miras: Nəyi kimdən alırıq?

Genlər valideynlərimizdən (hər biri 50%) miras qalır. Bu səbəbdən:

-Göz rəngi, saç forması, boy və bədən tipi kimi fiziki xüsusiyyətlər

-Metabolik sürət, immun sistem gücü kimi fizioloji proseslər

-Ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet, xərçəng kimi xəstəliklərə meyillilik

-Hətta emosional reaksiya tipləri və ruhi xəstəliklərə meyil (məsələn, depressiya, şizofreniya) belə genetik baza üzərində formalaşa bilər.

Genlər və davranış: Yalnız ətraf mühit deyil

Ətraf mühit və tərbiyə mühüm rol oynasa da, bəzi davranış modelləri və istedadlar genetik olaraq ötürülə bilər:

-Musiqi duyumu, riyaziyyat qabiliyyəti və ya idman bacarığı kimi istedadlar

-Diqqət dağınıqlığı, hiperaktivlik və ya autizm kimi nevro-inkişaf fərqlilikləri

-Risk alma meyli, agressiya və ya introvertlik/ekstrovertlik kimi şəxsiyyət xüsusiyyətləri

Genetik xəstəliklər: Daşıyıcı olmaq nə deməkdir?

Bəzən sağlam valideynlər xəstəlik genini daşıya bilər və bu gen övladlarına ötürülə bilər. Məsələn:

-Talasemi

-Kistik fibroz

-Fenilketonuriya

-Hemofiliya

Bu səbəbdən bəzi hallarda nikahdan əvvəl və ya hamiləlik zamanı genetik məsləhət almaq tövsiyə edilir.

Gen və ətraf mühitin qarşılıqlı təsiri

Ən mühüm məqamlardan biri də genlərin öz-özlüyündə talehyazısı olmamasıdır. Genlər potensialı müəyyən edir, ətraf mühit və həyat tərzi isə bu potensialın necə reallaşacağını formalaşdırır.

Sağlam həyat tərzi genetik riskləri azalda bilər

Stressli və zərərli mühit sağlam genetik baza üzərində belə xəstəliklərə səbəb ola bilər. Genetik faktorlar bizim kim olduğumuzu müəyyənləşdirən əsas sütunlardan biridir. Amma unutmamalıyıq ki, genlər çərçivədir, onu necə dolduracağımız isə bizim əlimizdədir. Yəni həyat tərzimiz, seçimlərimiz və yaşadığımız mühit genetik kodlarımızla birgə bizi formalaşdırır.

Ləman Sərraf