“Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən “Təhsil haqqında” və “Peşə təhsili haqqında” qanunlara edilən dəyişikliklər nəticəsində Qarabağ bölgəsində fəaliyyət göstərən peşə təhsil müəssisələrində təhsil alan şəxslərin təhsil haqqı dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənəcək. Bu hüquqi dəyişiklik, yalnız təhsil sektoruna deyil, bütövlükdə postmünaqişə dövründə Qarabağın sosial-iqtisadi dirçəlişinə hədəflənmiş mühüm bir dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir”.

Bu fikirləri Patrulaz.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov səsləndirib.

Onun sözlərinə görə, qanunun 28-ci maddəsində “dövlət hesabına təhsil alma hüququ” anlayışı mövcuddur və bu hüquq sosial həssas qrupların, eləcə də strateji regionlarda yaşayanların təhsil imkanlarının genişləndirilməsinə xidmət edir:

“Eyni zamanda “Peşə təhsili haqqında” Qanunun 13-cü maddəsinə əsasən, dövlət peşə təhsili alanlara dəstək göstərmək məqsədilə stimullaşdırıcı və sosial müdafiə tədbirləri həyata keçirməlidir. Bu qərar da həmin tədbirlərin konkret nəticəsidir.

Bu addım peşə təhsilinin regionda inkişafını təşviq etməklə yanaşı, həm də Qarabağın bərpasında iştirak edəcək kadr bazasının formalaşdırılması üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Qarabağda son illərdə sürətlə artan infrastruktur layihələri, sənaye zonalarının yaradılması və kənd təsərrüfatının inkişafı ixtisaslı kadr tələbatını gündəmə gətirib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü ilin sonuna qədər Azərbaycanda peşə təhsilinə qəbul olanların sayı təxminən 27 min nəfər təşkil edib və bu, əvvəlki illərlə müqayisədə artım deməkdir. Lakin Qarabağ bölgəsində bu göstərici ümumi sistemə nisbətən daha aşağı səviyyədə olub. Çünki həm sosial infrastruktur yeni qurulur, həm də əhalinin oraya qayıdışı hələ tam baş verməyib. Belə bir qərar bölgəyə dönüş prosesini də stimullaşdıracaq”.

Ekspert bildirib ki, bu qərarın müsbət tərəflərindən biri təhsildə maliyyə baryerlərinin aradan qaldırılmasıdır:

“Peşə məktəblərində təhsil haqqının ödənməsi dövlət hesabına həyata keçiriləcək və bu, valideynlərin üzərindən əlavə maddi yükün götürülməsi deməkdir. Bununla yanaşı, bu yanaşma peşə təhsilinə olan ictimai marağı da artıracaq. İndiyədək peşə məktəbləri daha çox aşağı sosial statuslu və zəif tələbə profili ilə assosiasiya olunurdu. İndi isə dövlətin bu sahəyə dəstək verməsi onu prestijləşdirə bilər. Avropa İttifaqı ölkələrinin əksəriyyətində – məsələn, Almaniyada və Avstriyada – peşə təhsilinə dövlət subsidiyaları tətbiq olunur. Almaniyada 16 yaşdan sonra peşə təhsili alan şagirdlər həm aylıq təqaüdlə təmin olunur, həm də təhsil haqları ödənilir. Bu, onlara cəlbedici iş perspektivləri təqdim edir. Azərbaycan bu baxımdan eyni yanaşma ilə bölgə kontekstində fərqli bir sosial dəstəyi tətbiq edir.

Digər tərəfdən, mənfi tərəf kimi, bu qərarın yalnız Qarabağ bölgəsini əhatə etməsi müəyyən narazılıqlara səbəb ola bilər. Çünki Azərbaycanın digər bölgələrində yaşayan və sosial cəhətdən eyni dərəcədə həssas olan ailələrin uşaqları bu dəstəkdən kənarda qalır. Bu, həm sosial ədalət baxımından, həm də regional inkişafın balansı baxımından müzakirəyə açıq məsələdir. Əgər bu model səmərə verərsə, onun digər regionlara da tətbiqi nəzərdən keçirilməlidir”.

Kamran Əsədov sözlərinə davam edərək qeyd edib ki, peşə təhsilinə belə bir dəstəyin yalnız ilkin mərhələ ilə yekunlaşmaması vacibdir:

“Əgər bu proses davamlı şəkildə infrastruktur, kadr hazırlığı, kurikulumların yenilənməsi, işəgötürənlərlə əməkdaşlıq və məzunların məşğulluğu ilə tamamlanarsa, bu zaman qərar uzunmüddətli nəticələr verəcək. Əks halda, bu qərar yalnız statistik göstəriciləri artıracaq, lakin real iqtisadi transformasiyaya gətirib çıxarmayacaq. Hal-hazırda Azərbaycanın peşə təhsili alan məzunlarının təxminən 42%-i ixtisaslarına uyğun işlə təmin olunurlar. Qarabağ kontekstində bu göstəricinin daha yüksək olması üçün yerli bazarda ehtiyacların təhlili ilə uyğunlaşdırılmış ixtisaslar təklif olunmalıdır.

Bu qərarla dəyişəcək əsas məsələ ondan ibarət olacaq ki, Qarabağda məskunlaşmış əhali üçün təhsil, xüsusilə əmək bazarına tez daxil olmaq imkanı verən peşə təhsili daha əlçatan olacaq. Eyni zamanda, dövlət tərəfindən maliyyələşən bu təhsil forması həm sosial inklüzivliyi artıracaq, həm də iqtisadiyyatın real sektoruna operativ və yerli insan resurslarının inteqrasiyasını təmin edəcək. Dəyişməli olan əsas məsələ isə bu modelin daha geniş tətbiq imkanlarının araşdırılması, maliyyələşmə mexanizmlərinin şəffaflaşdırılması və məzunların peşə üzrə uğur göstəricilərinin monitorinqidir. Təhsil sadəcə binanın və müəllimin olması ilə bitmir. Təhsilin keyfiyyət göstəriciləri, nəticə indikatorları və iş bazarına uyğunluğu bu siyasətin uzunmüddətli davamlılığını təyin edəcək”.

Ləman Sərraf