“Müəllimlərin sertifikatlaşdırılması imtahanları Azərbaycan təhsil sistemində müəllim keyfiyyətini artırmaq və əməkhaqqı sistemində differensiasiyaya keçid üçün tətbiq edilən mühüm alətlərdən biridir. Son illərdə Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən bu prosesin əsas məqsədi, təhsil sistemində çalışan müəllimlərin bilik və bacarıqlarının obyektiv qiymətləndirilməsi, təlim-tərbiyə prosesində peşəkar keyfiyyətlərin artırılması və nəticə yönümlü idarəetmənin qurulmasıdır. Bəzi müəllimlər bu imtahanlara qarşı narazılıqlar bildirsələr də, obyektiv baxışla yanaşıldıqda sertifikatlaşdırma prosesinin təhsil sahəsinə bir sıra müsbət təsirlər göstərdiyi açıq şəkildə görünür”.

Bu sözləri müəllimlərin sertifikatlaşdırma prosesi barədə fikirlərini Patrulaz.az-a bölüşən təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

O bildirib ki, ilk növbədə, bu prosesin qanuni əsası möhkəmdir:

“”Təhsil haqqında” Qanunun 29-cu maddəsində qeyd edilir ki, müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması üçün mütəmadi olaraq ixtisasartırma və qiymətləndirmə tədbirləri həyata keçirilməlidir. 2021-ci ildən tətbiq edilən sertifikatlaşdırma imtahanları məhz bu hüquqi tələbin praktik ifadəsidir. Burada əsas məqsəd müəllimlərin yalnız diplomlarına deyil, real bilik və bacarıqlarına əsasən qiymətləndirilməsidir. Beləliklə, müəllim statusu artıq formal yox, funksional əsaslar üzərindən müəyyənləşdirilir.

Statistik göstəricilər də bu prosesin nəticələrini müəyyən qədər əks etdirir. Məsələn, 2023-cü ildə ibtidai sinif müəllimlərinin sertifikatlaşdırma imtahanında iştirak edən 30 min nəfərdən 85%-i keçid balını toplayıb. Riyaziyyat və Azərbaycan dili üzrə fənn müəllimlərinin nəticələri isə təəssüf ki, aşağı olub – bəzi rayonlarda bu göstərici 40-50% arasında dəyişib. Bu isə təhsilin regionlar üzrə qeyri-bərabər inkişafını və müəllim hazırlığında mövcud boşluqları ortaya qoyur. Lakin məhz bu nəticələr sayəsində Təhsil Nazirliyi zəif nəticə göstərən rayonlar üzrə hədəfli təlim proqramları, ixtisasartırma kursları və mentorluq dəstəyi kimi tədbirlər planı hazırlayıb. Bu, təhsil siyasətində sübutlara əsaslanan idarəetmənin formalaşması baxımından mühüm irəliləyişdir”.

Ekspert qeyd edib ki, sertifikatlaşdırmanın müsbət tərəflərindən biri də maaş sisteminə gətirdiyi şəffaflıq və motivasiyadır:

“Keçid balını toplayan müəllimlər 35-40% artımla əməkhaqqı alırlar. Bu isə müəllimlər arasında sağlam rəqabətə və öz üzərində işləməyə stimul yaradır. Əgər əvvəllər əməkhaqqı əsasən staj və inzibati qərarla müəyyənləşirdisə, indi konkret bilik və nəticə ilə ölçülür. Bu, beynəlxalq təcrübədə də geniş tətbiq olunan prinsipdir. Məsələn, Estoniya və Finlandiyada müəllimlərin peşəkar inkişaf planlarına əsasən fərdi maaş artımı tətbiq edilir.

Bununla yanaşı, bu imtahanların neqativ cəhətlərini də nəzərə almaq lazımdır. Bir çox hallarda test tapşırıqları yalnız nəzəri biliklərə əsaslanır, praktiki dərs bacarıqları, şagirdlə ünsiyyət, sinif idarəetməsi kimi əsas komponentlər qiymətləndirilmədən kənarda qalır. Bu isə imtahan nəticələrinin müəllimin real dərs keyfiyyəti ilə həmişə üst-üstə düşməməsi ilə nəticələnir. Eyni zamanda, bəzi yaşlı müəllimlər bu imtahanlara psixoloji olaraq hazır olmur, bu da onların uğursuz nəticələrinə və sistemdən uzaqlaşdırılmasına gətirib çıxarır. Bu halda sosial yanaşma və keçid dövrü üçün xüsusi adaptasiya proqramlarının tətbiqi vacibdir. Təkcə nəticəyə görə müəllimi işdən çıxarmaq, onun 30 illik təcrübəsini və pedaqoji irsini birdəfəlik silmək cəmiyyət üçün itki sayıla bilər”.

Kamran Əsədovun sözlərinə görə, sertifikatlaşdırma həm də təhsil müəssisələri üçün diaqnostik vasitə rolunu oynayır:

“Hər bir məktəbin, rayonun və ya bölgənin nəticələri müqayisə edilərək problemlər daha obyektiv şəkildə aşkar olunur. Bu isə idarəetmə sisteminin lokal yox, makro səviyyədə planlanmasına imkan yaradır. Məsələn, rayonların nəticələrinə əsaslanaraq pedaqoji fakültələrə qəbul zamanı müəyyən kvotalar, əlavə təlim proqramları və ya güzəştlər tətbiq edilə bilər. Həmçinin, aşağı nəticə göstərən müəllimlərin müəyyən müddət ərzində təkmilləşmə proqramlarından keçməsi, bu müddətdə maaşın saxlanılması, amma dərs yükünün azaldılması kimi sosial balans mexanizmləri formalaşdırıla bilər.

Dünya təcrübəsində müəllimlərin sertifikatlaşdırılması geniş yayılıb. ABŞ-da “Praxis” imtahanları, Böyük Britaniyada “Qualified Teacher Status” (QTS) sistemi, Sinqapurda “Teacher Growth Model” vasitəsilə müəllimlərin həm ilkin, həm də davamlı qiymətləndirilməsi həyata keçirilir. Bu sistemlərdə yalnız test yox, həm də dərs müşahidələri, portfoliolar və intervyular da tətbiq olunur. Azərbaycanda da bu sistemin mərhələli şəkildə təkmilləşdirilməsi, qiymətləndirmə vasitələrinin diversifikasiyası vacibdir”.

“Nəticə etibarilə, müəllimlərin sertifikatlaşdırılması Azərbaycanda təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün mühüm vasitədir və hazırda tamamilə ləğv edilməsi deyil, daha da təkmilləşdirilərək davam etdirilməsi zəruridir. Bu sistem pedaqoji heyət arasında məsuliyyət və nəticəyə yönəlik iş mədəniyyətini təşviq edir. Narazılıqların aradan qaldırılması üçün isə sosial dialoq, psixoloji dəstək, alternativ qiymətləndirmə mexanizmləri və regional fərqlərin nəzərə alınması yönündə islahatlar zəruridir. Təhsilin keyfiyyətini artırmaq istəyiriksə, müəllimin bilik və bacarığı obyektiv şəkildə ölçülməlidir. Amma bu ölçü həm də ədalətli, mərhələli və dəstək yönümlü olmalıdır”,- deyə o əlavə edib.

Ləman Sərraf