BMT-nin Əhali Fondu (UNFPA) və Uşaq Fondu (UNICEF) qadın sünnəti ilə bağlı 2024-cü il üzrə illik hesabatını açıqlayıb. Sənədə əsasən, bugünədək dünyada 230 milyondan çox qadın və qız sünnət edilib.

Patrulaz.az bizim mentalitetə uyğun olmayan bu ənənə haqqında araşdırma edib.

Nədir qadın sünnəti?

Qadın sünnəti (ingiliscə: Female Genital Mutilation, qısaca FGM) qadınların və qız uşaqlarının xarici cinsiyyət orqanlarının hər hansı tibbi zərurət olmadan qəsdən kəsilməsi və ya zədələnməsi prosesidir. Bu əməliyyatlar adətən dini, mədəni və ya sosial səbəblərlə həyata keçirilir, lakin bütün əsas beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən insan hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirilir.

Qadın sünnəti dünyanın müxtəlif bölgələrində, xüsusən də Afrika, Yaxın Şərq və bəzi Asiya ölkələrində geniş yayılıb. Qloballaşma və miqrasiya səbəbindən bu cür hallar Avropa və Şimali Amerika kimi inkişaf etmiş ölkələrdə də qeydə alınmaqdadır.

Növləri

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) qadın sünnətini 4 əsas kateqoriyaya ayırır:

1. Tip I (Klitoridektomiya): Klitorun qismən və ya tam şəkildə kəsilməsi.

2. Tip II (Eksizsiya): Klitorla yanaşı kiçik labiyaların (dodaqların) da kəsilməsi.

3. Tip III (İnfibulasiya): Xarici cinsiyyət orqanlarının tikilməsi və vajinal açığın çox kiçik bir dəliklə məhdudlaşdırılması.

4. Tip IV: Qalan bütün qeyri-müəyyən və zərərli prosedurlar – deşmə, cızma, yandırma və s.

Harada və nə üçün edilir?

Qadın sünnətinin kökləri minilliklər öncəyə, bəzi antropoloqlara görə Firon Misiri dövrünə qədər gedib çıxır. Rəsmi olaraq İslam, Xristianlıq və digər əsas dinlər qadın sünnətini tələb etmir, lakin bir çox cəmiyyətdə bu praktika dini təmizlənmə, qız uşağının ərə getməyə hazır hala gəlməsi, bakirəliyin qorunması, seksual istəklərin azaldılması və s. arqumentlərlə əsaslandırılır.

Ən çox yayılmış ölkələr arasında:

Somali, Sudan, Misir, Mali, Efiopiya, Çad, Seneqal və İndoneziya, Malayziya, Yəmən kimi bəzi Asiya ölkələri

Təsirləri

Fiziki və psixoloji fəsadlar:

-Kəskin ağrılar, qanaxma, infeksiyalar

-İdrar və menstruasiya problemləri

-Cinsi əlaqə zamanı ağrı və travma

-Sonsuzluq, doğuş zamanı ağırlaşmalar

-Travma sonrası stress pozuntusu (PTSD), depressiya və özgüvən itkisi

Bir çox qadın sonrakı illərdə bu əməliyyatdan həddindən artıq travmatik bir təcrübə kimi bəhs edir və bunun övladlarına edilməsini istəmir. Maraqlıdır ki, bəzi ölkələrdə qadınlar bunu öz övladlarının “namusunun qorunması” üçün zəruri hesab edirlər. Bu da məsələnin nə qədər dərin patriarxal və sosial strukturlara bağlı olduğunu göstərir.

Beynəlxalq mövqe və hüquqi tənzimləmə

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı və UNICEF qadın sünnətini qadınlara qarşı zorakılığın bir forması kimi tanıyır. Bir çox ölkədə bu praktika qanunsuz sayılır və ağır cəza tədbirləri nəzərdə tutulub.

Azərbaycan qanunvericiliyində birbaşa “qadın sünnəti” ifadəsi yer almasada, bədənə xəsarət yetirmə və uşaqlara qarşı zorakılıq kontekstində bu cür halların cinayət kimi qiymətləndirilməsi mümkündür.

Mübarizə və maarifləndirmə

Son illərdə bir çox ölkədə yerli qadın təşkilatları, hüquq müdafiəçiləri və dövlət qurumları qadın sünnəti ilə mübarizə aparmaq üçün geniş maarifləndirici kampaniyalar aparırlar. Bu mübarizədə əsas məqsəd:

-Qadınları və cəmiyyətləri maarifləndirmək

-Alternativ mədəni keçid mərasimləri yaratmaq

-Qanunvericiliklə cəza tədbirlərini gücləndirmək

-Ən əsası isə qadının cəmiyyət içindəki yerini dəyişməkdir

Son olaraq qeyd edək ki, qadın sünnəti sadəcə tibbi yox, sosial və mədəni bir problemdir. Bu, qadın bədəninin nəzarət altına alınmasının və kişi hegemoniyasının dərinləşmiş bir ifadəsidir. Bu praktikanın kökünü kəsmək yalnız qadağalarla mümkün deyil.  Maarifləndirmə, dialoq və cəmiyyətin dəyişməsi vacibdir.

Unutmayaq, heç bir mədəniyyət, qadının ağrısı və hüququndan üstün deyil.

Ləman Sərraf