“Dövlət qulluğu imtahanı hazırkı dövrdə dövlət sektoruna kadr seçimində əsas vasitələrdən biri kimi çıxış edir və dövlət orqanlarında peşəkar kadrların işə qəbul olunması üçün tətbiq edilən standartlaşdırılmış bir prosedurdur. Bu imtahanın əsas məqsədi dövlət idarəçiliyinə bilikli, savadlı və peşəkar kadrların cəlb edilməsini təmin etməkdir. Hazırda dövlət qulluğu imtahanı müxtəlif kateqoriyalar üzrə təşkil edilir və namizədlərin qanunvericilik bilikləri, məntiqi təfəkkürü və dil bacarıqları kimi sahələrdə biliyini yoxlayır”.

Bu sözləri Patrulaz.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

Ekspert bildirib ki, dövlət qulluğu imtahanının işə qəbul prosesində rolu, ilk növbədə, şəffaflıq və obyektivlik prinsiplərinə əsaslanır: “Keçmişdə dövlət sektoruna işə qəbul zamanı subyektiv yanaşmalar və qeyri-obyektiv seçimlər mövcud idi. Lakin imtahan sistemi tətbiq edildikdən sonra dövlət qurumlarına kadr seçimi mərkəzləşdirilmiş formada həyata keçirilir və namizədlərin bilik və bacarıqları test üsulu ilə yoxlanılır. Bu, eyni zamanda, dövlət qulluğunda peşəkarlığın və idarəetmənin keyfiyyətinin artırılması məqsədinə xidmət edir. Azərbaycan Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən keçirilən bu imtahanlar dövlət idarəetməsinə qəbul olunan namizədlərin hüquqi və inzibati biliklərinin yoxlanılması üçün əsas alət kimi istifadə edilir.

Dövlət qulluğu imtahanının əhəmiyyəti yalnız işə qəbul prosesi ilə məhdudlaşmır, həm də dövlət orqanlarında çalışan kadrların peşəkar inkişafına töhfə verir. Hazırkı sistemdə namizədlər müxtəlif kateqoriyalara uyğun olaraq imtahan verirlər və yüksək nəticə göstərənlər dövlət qulluğuna qəbul üçün müsahibə mərhələsinə keçid edirlər. Bu proses dövlət sektoruna daxil olan işçilərin yalnız bilik və bacarıqlarına görə seçilməsini təmin edir ki, bu da ümumi idarəetmə sisteminin səmərəliliyini artırır. Beynəlxalq təcrübədə də dövlət qulluğuna qəbulda imtahan sisteminin mühüm rol oynadığı müşahidə olunur. Məsələn, Böyük Britaniyada Civil Service Fast Stream, ABŞ-da Foreign Service Exam və digər inkişaf etmiş ölkələrdə dövlət idarəetməsi üçün xüsusi imtahanlar tətbiq edilir. Bu sistemlər vasitəsilə dövlət sektoruna yalnız ən bacarıqlı kadrların cəlb olunması təmin edilir.

Hazırda dövlət qulluğu imtahanının effektivliyi ilə bağlı bəzi tənqidlər də mövcuddur. Xüsusilə, test üsulu ilə keçirilən imtahanlarda namizədlərin əsasən nəzəri bilikləri yoxlanılır, lakin onların real iş şəraitində idarəetmə bacarıqları, analitik düşünmə qabiliyyəti və praktiki bilikləri kifayət qədər qiymətləndirilmir. Bundan əlavə, dövlət qulluğuna qəbul üçün keçid balları bəzi hallarda reallıqla uzlaşmır və yüksək bal toplayan namizədlər bəzən uzun müddət ərzində işlə təmin olunmur. Bu, dövlət sektorunda iş tapmaq istəyən gənclər üçün müəyyən çətinliklər yaradır.

Dövlət qulluğu imtahanının daha effektiv olması üçün bir sıra islahatlar həyata keçirilə bilər. İlk növbədə, yalnız test üsulu ilə qiymətləndirmə modelindən imtina edərək, praktiki bacarıqları da ölçən imtahan formatları tətbiq olunmalıdır. Məsələn, bəzi ölkələrdə dövlət qulluğu imtahanı yalnız test deyil, eyni zamanda situasiya əsaslı tapşırıqlar və esse yazma mərhələlərini də əhatə edir. Bunun tətbiqi, namizədlərin real dövlət idarəetmə sahəsində düşünmə və qərarvermə bacarıqlarını yoxlamağa kömək edə bilər. Eyni zamanda, müsahibə mərhələsində obyektivliyin daha da artırılması üçün namizədlərin psixoloji və liderlik qabiliyyətləri qiymətləndirilməlidir.

İkinci əsas məsələ dövlət qulluğu imtahanının namizədlərə verdiyi perspektivlərin artırılmasıdır. Hazırda dövlət qulluğuna qəbul üçün imtahandan keçən namizədlərin işlə təmin olunması məsələsi bəzən uzun sürən prosedurlara çevrilir. Bu müddətin optimallaşdırılması üçün yeni vakansiya yerlərinin sayının artırılması və işə qəbul prosedurlarının sadələşdirilməsi məqsədəuyğun olar. Məsələn, Estoniyada dövlət qulluğuna qəbul prosesi tamamilə elektronlaşdırılıb və namizədlər qısa müddət ərzində işə qəbul olunurlar. Azərbaycanda da dövlət idarəetmə sisteminə rəqəmsal texnologiyaların tətbiq edilməsi bu prosesi daha səmərəli edə bilər.

Üçüncü aspekt dövlət qulluğuna qəbul prosesində ixtisaslaşmanın artırılması ilə bağlıdır. Hazırda dövlət qulluğu imtahanı ümumi biliklərə əsaslanır və bütün sahələr üzrə vahid standartlarla keçirilir. Lakin dövlət idarəçiliyində müxtəlif ixtisaslar üzrə spesifik biliklər tələb olunduğuna görə, imtahan sistemində bu fərqlərin nəzərə alınması vacibdir. Məsələn, iqtisadiyyat, hüquq, informasiya texnologiyaları və beynəlxalq münasibətlər sahəsində fəaliyyət göstərən dövlət qurumlarına qəbul üçün imtahanlar ayrıca ixtisaslaşmış formatda təşkil edilə bilər. Bu, dövlət sektorunda daha ixtisaslı və peşəkar kadrların işə qəbul edilməsinə imkan yaradacaq.

Dövlət qulluğu imtahanının rolu yalnız işə qəbul üçün bir filtr rolunu oynamır, eyni zamanda dövlət sektorunun inkişafına və idarəetmənin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət etməlidir. Bu sistem mütəmadi olaraq təkmilləşdirilməli, dövlət idarəetməsinə müasir yanaşmalar tətbiq edilməli və dövlət qulluqçularının peşəkar inkişafı üçün davamlı təlim proqramları təşkil edilməlidir. Belə olan halda, dövlət qulluğu imtahanı təkcə bir kadr seçim mexanizmi deyil, eyni zamanda dövlət sektorunun səmərəliliyini artıran mühüm bir alətə çevriləcək”.

Səbinə Hüseynli