“Müasir dövrdə texnologiyaların sürətli inkişafı əmək bazarında ixtisasların ömrünü xeyli qısaldıb. Bu tendensiya xüsusilə süni intellektin, avtomatlaşdırmanın və rəqəmsal transformasiyanın təsiri ilə daha da sürətlənib. Əgər əvvəllər bir ixtisas onilliklərlə aktual qalırdısa, indi bəzi peşələr cəmi bir neçə il ərzində tamamilə dəyişir və ya tamamilə sıradan çıxır. Bu vəziyyət gənclərin ixtisas seçimi prosesinə ciddi təsir edir və onların qarşısında yeni çağırışlar yaradır”.

Bu sözləri Patrulaz.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

O bildirib ki, texnologiyaların sürətli inkişafı gənclərin sabit və uzunmüddətli perspektiv vəd edən ixtisasları seçmək imkanlarını məhdudlaşdırır: “Əmək bazarının dinamikliyi tələbələrin seçdikləri sahənin 5-10 il sonra nə dərəcədə aktual olacağını dəqiq müəyyənləşdirməyi çətinləşdirir. Məsələn, 2010-cu illərdə populyar olan bir çox İT sahələri (məsələn, veb dizayn, sadə proqramlaşdırma dilləri) artıq süni intellekt və avtomatlaşdırma sayəsində əvvəlki qədər tələb olunmur. Bu tendensiya digər sahələrə də aiddir. Mühasibatlıq və hüquq kimi ənənəvi peşələr belə avtomatlaşdırılmış sistemlər və süni intellektlə əvəz olunmağa başlayıb.

İxtisas seçimində yaranan qeyri-müəyyənlik gəncləri daha çevik və çoxşaxəli biliklər əldə etməyə məcbur edir. Əgər keçmişdə bir peşə üzrə təhsil almaq insanın karyerasının sonuna qədər iş tapmasını təmin edirdisə, indi fərdlər öz bilik və bacarıqlarını daim yeniləməli, yeni texnologiyalara uyğunlaşmalıdırlar. Dünya İqtisadi Forumunun 2023-cü ildə yayımladığı hesabatda bildirilir ki, 2025-ci ilə qədər mövcud peşələrin 40%-i tamamilə dəyişəcək və ya yeni bacarıqlar tələb edəcək. Bu isə gənclərin ixtisas seçimində daha çox çevikliyə və fərqli sahələri birləşdirən multidisiplinar yanaşmaya üstünlük verməsinə səbəb olur.

Bununla yanaşı, əmək bazarında qeyri-müəyyənlik tələbələrin yalnız akademik təhsilə etibar etməməsinə və əlavə bacarıqlar qazanmasına şərait yaradır. Əvvəllər bakalavr dərəcəsi iş tapmaq üçün kifayət edirdisə, hazırda işəgötürənlər tələbələrin əlavə sertifikatlar, praktik təcrübə və innovativ yanaşma qabiliyyətinə malik olmasını gözləyir. Xüsusilə texnologiya və biznes sahələrində iş tapmaq üçün yalnız universitet təhsili deyil, həm də müəyyən sahədə konkret bacarıqlar – proqramlaşdırma, məlumat analitikası, dizayn və layihə idarəetməsi kimi biliklər tələb olunur. Coursera və Udemy kimi onlayn platformalar bu ehtiyacı ödəmək üçün getdikcə daha çox tələbə tərəfindən istifadə olunur.

Texnologiyaların sürətli inkişafı gənclərin ixtisas seçimində risk faktorlarını daha çox nəzərə almasına səbəb olur. Əvvəllər sabit və ənənəvi sahələr (məsələn, müəllimlik, mühəndislik, maliyyə) daha çox seçilirdisə, indi tələbələr gələcəkdə iş imkanlarını itirmək qorxusu ilə daha çox dinamik və inkişaf edən sahələrə (süni intellekt, kiber təhlükəsizlik, məlumat analitikası) yönəlirlər. Əksər tədqiqatlar göstərir ki, gənclər artıq “bir dəfə ixtisas seçib ömür boyu həmin sahədə işləmək” anlayışından uzaqlaşaraq, daim öz ixtisaslarını yeniləməyə və dəyişməyə hazır olmalıdırlar.

Bu tendensiya universitetlərin də proqramlarında dəyişikliklər etməsinə səbəb olub. Artıq bir çox universitetlər tələbələrə yalnız bir ixtisas üzrə deyil, bir neçə sahəni əhatə edən fənlər tədris etməyə başlayıb. Məsələn, ABŞ və Avropada “Liberal Arts” modelinə əsaslanan proqramlar tələbələrə bir sahə ilə məhdudlaşmayıb, müxtəlif sahələr üzrə biliklər əldə etməyə imkan yaradır. Azərbaycanda isə STEAM təhsilinin populyarlaşması gənclərin bir neçə bacarığı eyni anda inkişaf etdirməsinə yönəlib.

Gənclərin ixtisas seçiminə texnologiyaların təsiri həm də əmək bazarında rəqabəti artırıb. Əvvəllər müəyyən sahələr üzrə iş tapmaq daha asan idisə, indi yüksək texnologiyalı peşələrdə işləmək üçün qlobal rəqabət mövcuddur. Xarici dil bilikləri, beynəlxalq sertifikatlar və rəqəmsal bacarıqlar artıq əksər peşələrdə zəruri şərt kimi qəbul olunur. Azərbaycan əmək bazarında da bu tendensiya müşahidə edilir – xüsusilə İT, maliyyə və mühəndislik sahələrində işəgötürənlər namizədlərin yalnız akademik biliklərə deyil, real təcrübəyə də malik olmasını gözləyirlər.

Bütün bu dəyişikliklər fonunda gənclər ixtisas seçimi edərkən yalnız cari əmək bazarına deyil, həm də gələcəkdə hansı peşələrin populyar olacağına diqqət yetirməlidirlər. Bu gün süni intellekt, data analitikası və kiber təhlükəsizlik kimi sahələr yüksəlişdədir, lakin on il sonra tamamilə fərqli peşələr tələb oluna bilər. Bu baxımdan, gənclər yalnız konkret bir ixtisasa fokuslanmamalı, həm də adaptasiya və öyrənmə bacarıqlarını daim inkişaf etdirməlidirlər. Müasir dövrdə uğurlu karyera üçün çeviklik və multidisiplinar biliklər ən vacib amillərdən birinə çevrilib”.