Avtomatlaşdırılmış gələcəyin astanasında…

Texnologiyanın sürətli inkişafı, xüsusilə süni intellekt sahəsindəki irəliləyişlər bir çox sahədə inqilab yaradıb. Süni intellekt artıq yalnız məlumat analiz edən proqram deyil, o, yazır, tərcümə edir, rəsmlər çəkir, diaqnoz qoyur və hətta musiqi bəstələyir. Bu isə haqlı olaraq bir sualı gündəmə gətirir:

Süni intellekt insanların işlərini əlindən alacaqmı?

Patrulaz.az mövzu ilə bağlı araşdırma edib.

Bu sual təkcə texnoloji yox, sosial, iqtisadi və etik ölçüləri olan bir məsələdir. Tarix boyu texnoloji yeniliklər bəzi peşələri yox etsə də, yenilərini yaratmışdır. Bəs bu dəfə fərqli ola bilərmi?

Hansı peşələr risk altındadır?

Süni intellektin əvəz edə biləcəyi peşələr əsasən təkrarlanan və analitik xarakter daşıyan işlərdir. Məsələn:

Mətn əsaslı işlər: Tərcümə, kontent yazarlığı, xəbərlərin hazırlanması…

Mühasibatlıq və audit: Rəqəmlərlə işləyən peşələrdə avtomatlaşdırma sürətlə artır.

Məlumat emalı və analiz: İnsan analitiklərə olan ehtiyac azalır.

Müştəri xidmətləri: “Chatbotlar” və virtual köməkçilər artıq bir çox sahədə insanları əvəz edir.

Sürücülük və daşımalar: Avtonom nəqliyyat sistemləri, taksi və yük sürücülərini riskə atır.

“McKinsey”in hesabatına görə, 2030-cu ilə qədər dünyada 800 milyon insan öz vəzifəsini itirə bilər.

Bəs əvəzolunmaz insan bacarıqları nədir?

Bütün bu qorxulara baxmayaraq, süni intellektin əvəz edə bilmədiyi və hələ uzun müddət edə bilməyəcəyi bir şey var:

İnsan düşüncəsi və duyğusu

Yaradıcı təfəkkür, empatiya, mənəvi qərarvermə, sosial dinamika, intuitiv anlayış və kompleks strateji düşüncə – bunlar insanı unikal edən amillərdir.

Bu səbəblə aşağıdakı sahələrdə insanlar hələ də əvəzolunmazdır:

Yaradıcı sənətlər: Yazıçı, rejissor, musiqiçi, rəssam – süni intellekt yardımçı ola bilər, amma ilham mənbəyi ola bilməz.

Psixologiya və psixoterapiya: Empati və emosional münasibət.

Pedaqogika: Təkcə bilik yox, tərbiyə, insan yetişdirmək.

Mühakimə və hüquq: Dəyərləri və konteksti qiymətləndirmək.

Siyasi liderlik və ictimai təsir: İnsanlar liderlərdə duyğu və inam axtarır, alqoritm yox.

Yeni Peşələr Doğulur

Unutmayaq ki, tarix göstərib: hər texnoloji inqilab iş yox, peşə formasını dəyişdirib.

-XIX əsrdə fabrik maşınları kənd təsərrüfatı işçilərini əvəz etdi, amma sənaye işçisi anlayışı yarandı.

-Kompüterlər yazıçıları əvəz etmədi, əksinə, proqramçılar, qrafik dizaynerlər, UI/UX mütəxəssisləri doğuldu.

-İndi isə süni intellekt prompt mühəndisi, AI etikçisi, model öyrədicisi kimi peşələr yaradır.

Gələcəkdə insan-makina əməkdaşlığı əsas bacarıq sayılacaq. Əsas məsələ süni intellektdən qorxmaq yox, onu necə yönləndirəcəyimizi öyrənməkdir.

İnsanlıq iki yol ayrıcında

Əgər cəmiyyət bu keçidə hazır olmazsa, işsizliyin və sosial bərabərsizliyin artması qaçılmazdır. Aşağı ixtisaslı işçilər ən böyük riski daşıyır.
Bu baxımdan hökumətlərin və təhsil sistemlərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür:

-Rəqəmsal savadlılığın artırılması

-İşçilərin yenidən ixtisaslaşdırılması

-Əmək bazarında çevik uyğunlaşma modelləri

-Sosial ədalətin qorunması

Süni intellekt bəzi peşələri əlindən ala bilər, amma insanın dəyərlər sistemi, yaradıcılığı və emosional zənginliyi texnologiyanın hələ çox uzağında dayanır.
Ən vacibi isə odur ki, texnologiya heç vaxt məqsəd olmamalıdır, o, yalnız vasitədir.

Ləman Sərraf